8 april 2021

De kracht van het verhaal inzetten tegen eenzaamheid

De hulpverlening tegen eenzaamheid is te veel gericht op de situatie. Volgens Irene Campfens is het beter om de voortekenen aan te pakken. Zij schreef een boek over hoe je persoonlijke verhalen in kunt zetten tegen eenzaamheid. 'Eenzaamheid is menselijk en niet altijd problematisch', weet Campfens uit ervaring.

Haar hele leven heeft Irene Campfens (40 jaar) te maken gehad met eenzame gevoelens. Ook als hulpverlener in de zorg - gehandicaptenzorg, ggz - vond ze weinig andere hulpbronnen die bijdroegen aan het begrijpen van eenzaamheid onder cliënten. 'De nadruk wordt vaak gelegd op de situatie van eenzaamheid. Terwijl er zo veel aan eenzaamheid vooraf gaat. Het is beter om je ook te richten op de signalen van eenzaamheid, op preventie en op de erkenning ervan. Het is niet altijd erg om eenzaamheid te voelen.'

Verhalen van mensen

Ze heeft er een boek over geschreven: "Gedialogeerd", dat ook is gebaseerd op haar eigen ervaring met eenzaamheid. Campfens is als kind en puber gepest, pas later kon ze haar eenzaamheid, zoals ze zelf zegt: in perspectief zien. ‘Ik heb voor het boek verhalen van mensen verzameld over eenzaamheid. Opvallend was dat niet iedereen het gevoel eenzaam als een worsteling betitelde. Anderen gaven aan dat het "goed" was om erover praten, er uiting aan te geven. Dat leidde tot het gevoel "niet alleen" of "afwijkend" te zijn en de ervaring dat eenzaamheid goede gespreksstof kan opleveren. Mensen ervoeren juist verbinding door over hun eenzaamheid in gesprek te gaan.’

Eenzaamheid bespreken

'Natuurlijk is eenzaamheid een vervelende emotie', erkent Campfens, 'je wordt er onrustig van, leeg, je ervaart een gebrek aan bestaansrecht. Eenzaamheid is de confrontatie met iets dat je mist en dat kan heel heftig zijn.' Maar eenzaamheid is niet alleen het stereotiepe beeld van het verstoken zijn van sociale relaties. Mensen kunnen ook een gebrek aan zingeving ervaren of zich moeilijk verhouden tot familie of het gezin. Vaak gaan er aan langdurige en problematische eenzaamheid veel signalen vooraf. Voortekenen zoals niet lekker in je vel zitten, de neiging je steeds vaker terug te trekken of vluchten in wat dan ook.'

Wat wel kan

De hulpverlening tegen eenzaamheid is wat Campfens betreft te veel gericht op het bestrijden van het ‘niet-wenselijke van eenzaamheid’. Meer aandacht zou er moeten zijn voor het normaliseren van het onderwerp. Eenzaamheid is menselijk en dat maak je meer gewoon door bijvoorbeeld mensen een platform te geven om erover te praten, een soort van lotgenotencontact, vindt Campfens. Ze heeft daarvoor een platform opgezet: www.bravico.nl. ‘Ik heb geleerd dat het helend kan werken om mensen samen te brengen op dit thema. Je krijgt verbinding omdat je uitgaat van de overeenkomsten in plaats van de negatieve framing waarin je wordt gezet. Op die manier gaan mensen uit van wat er wel kan en wat je nodig hebt om je doel te bereiken.’

Aandachtsfunctionaris

De rol van de hulpverlener is om het onderwerp eenzaamheid met de cliënten bespreekbaar te maken. Campfens: ‘Praat erover; ben je blij met je relaties, kun je groeien, wat heb je nodig, waarin vind je jouw bestaansrecht? Ik denk dat het handig is dat zorginstellingen een aandachtsfunctionaris aanstelt die van eenzaamheid een specifiek thema in de organisatie maakt. Je kunt ervaringsdeskundigen inzetten en voorlichting geven op scholen, in de wijk en in buurthuizen over wat eenzaamheid is en wat dat voor iedereen persoonlijk inhoudt. We moeten de kracht van de verhalen inzetten in plaats van alle kennis over eenzaamheid over mensen uit te strooien.’

Belast thema

Volgens Campfens is het niet gemakkelijk om eenzaamheid te bespreken omdat het zo’n zwaar belast thema is. ‘De nadruk ligt op het gemis, op de pijn en op de onacceptabele situatie van eenzaamheid. Maar je kunt ook het gesprek voeren over wat eenzaamheid is, wat het jou laat zien en wat je er zelf uit kunt halen.’ Dat gesprek moet niet alleen met ouderen achter de geraniums worden gevoerd, maar ook en vooral met jongeren: ‘Deze coronatijd maakt scherp duidelijk hoe eenzaam jongeren kunnen zijn, hoe verloren zij zich voelen en hoe lastig het is om je identiteit te zoeken.’

Inspiratie

De huidige aanpak richt zich vooral op eenzaamheid als kwetsbaarheid, meent Campfens. Het zou meer moeten gaan over de kracht van eenzame gevoelens. Welke kracht komt er uit eenzaamheid? ‘Zelfonderzoek, inspiratie en ontwikkeling’, somt Campfens zonder moeite op. Ze spreekt uit ervaring. ‘Ik heb in mijn leven met eenzaamheid geleerd wat goed voor mij is en wat niet. Ik werd gedwongen stil te staan bij mijn primaire behoeften. Ik denk dat de bestrijding van eenzaamheid nog te veel wordt gezocht in afleiding. Je moet mij niet elke week op een feestje neerzetten, dan word ik doodongelukkig. Dat heb ik geleerd.’